15 Temmuz 1921 tarihinde , Ankarada Maarif Kongresi toplanır...Anadolu'yu savunurken, ( o sıralarda Eskişehir-Kütahya hattında muharebeler sürmekte) bir taraftan da milli eğitim'in hazırlık çalışmaları yapılmış,
Bu nedenle başlangıçta 12 gün olarak planlanan kongre, Yunan ordusunun taaruzları nedeniyle 7 günde tamamlanmış.
Savaşın ortasında, milli Eğitim ile ilgili olarak öngörülenleri, Mustafa Kemal tarihi açılış nutkunda açıklamış.
Kongrenin gündemi;
İstatistiki bilgilerin derlenmesi, ( mevcut okul ,öğrenci, öğretmen sayıları..)
Meslek okullarının (ziraat ve sanayi..) son durumları
Yabancı ve özel okulların kapatılması sorunu,,
Bölgeye ve ihtiyaca göre bir eğitim sistemi üzerinde çalışmalar..(üretime dönük bir eğitim planlaması, daha sonra uygulamaya geçecek olan "Köy Enstitüleri'ne temel teşkil edecek tartışmalar.. )
ilk öğretim süresi..( beş yıla çıkarılması kararı..)..
başlıkları altında berlirlenmiş..
Mustafa Kemal, bir günlüğüne cepheden gelmiş ve açılış nutkunu vermiş..
Kongre ; kadın ve erkek öğretmenlerin aynı çatı altında katılımları ile yapılmış ve yeni döneme ait fotoğraf da ortaya konmuş....( o dönemde , Anadoluda sadece % 20 oranında kadın olmak üzere sadece 3000 öğretmenin varlığı biliniyor..)
Mecliste, kongre için tahsis edilen ödenek ve kadın erkek birlikte katılımı sert tartışmalara neden olmuş..
Sonuç olarak, Atatürk, savaşın ortasında Maarif Kongresi toplamakla, Milli eğitimin, bağımsızlık savaşı kadar önemli olduğu mesajını ilan etmiş..
Bugünün Türkçesi ile; Kongrede sarfettiği ;
" yüzyılların yüklediği derin bir idare ihmalinin devlet varlığında açtığı yaraları gidermeyi sağlayacak çabaların en büyüğünü, eğitim yolunda harcamamız gerekmektedir.." sözleri , eğitim sistemimizin bugün içine düşürüldüğü duruma da , neredeyse bir asır öncesinden ışık tutmaktadır..


Kemal İleri